काठमाडौं । आज अक्टोबर ९ तारिख विश्व दृष्टि दिवस (World Sight Day) विश्वभर विभिन्न कार्यक्रमसहित मनाइँदैछ । दृष्टि गुमाउने जोखिम, आँखाको स्वास्थ्य र सबैका लागि दृष्टि अधिकारको सन्देश फैलाउने उद्देश्यसहित हरेक वर्ष अक्टोबर महिनाको दोस्रो बिहीबार यो दिवस मनाइन्छ। यस वर्षको नारा “Love Your Eyes at Work” अर्थात् “काम गर्ने ठाउँमा आफ्ना आँखालाई माया गरौँ” भन्ने रहेको छ, जसले कार्यस्थलमा दृष्टि सुरक्षा र नियमित आँखाको जाँचको महत्त्वलाई जोड दिएको छ।
विश्व स्वास्थ्य संगठन (WHO) का अनुसार विश्वभर करिब २.२ अर्ब मानिस कुनै न कुनै रूपमा दृष्टि समस्याबाट प्रभावित छन्, जसमा करिब आधा समस्याहरू रोकथामयोग्य वा उपचारयोग्य छन्। विशेषगरी न्यून तथा मध्यम आम्दानी भएका देशहरूमा आँखा रोगका कारण अन्धोपन बढ्दो छ। मोतिबिन्दु, दृष्टि स्नायु क्षति, मधुमेहजन्य रेटिनोप्याथी, भिटामिन–ए को कमी, र असुरक्षित कार्यस्थलका कारण हुने चोटपटक दृष्टि गुमाउने प्रमुख कारण हुन्।
नेपालमा पनि दृष्टि समस्या सार्वजनिक स्वास्थ्यको एक गम्भीर चुनौतीका रूपमा देखा परेको छ। नेपाल नेत्र ज्योति संघका अनुसार देशभर करिब ७ लाखभन्दा बढी नेपाली विभिन्न दृष्टि समस्याबाट ग्रसित छन्, जसमा मोतिबिन्दु सबैभन्दा प्रमुख कारण हो। ग्रामीण भेगमा नेत्र उपचार सेवा अभाव, जनचेतनाको कमी र नियमित नेत्र परीक्षण नगर्ने बानीले समस्या थप गम्भीर बनाएको छ।
यसै सन्दर्भमा नेपालका नेत्र चिकित्सक तथा मानवतावादी व्यक्तित्व डा. सन्दुक रुइतको योगदान अतुलनीय मानिन्छ। उनले दृष्टि उपचारलाई सम्पन्न देशहरूको सीमाबाट निकालेर ग्रामीण र दुर्गम क्षेत्रसम्म पुर्याएका छन्। तिलगंगा आँखा अस्पतालमार्फत उनले हजारौं गरीब र पहुँचविहीन मानिसलाई निःशुल्क वा न्यून शुल्कमा दृष्टि पुनः प्राप्त गराइदिएका छन्। डा. रुइतले आविष्कार गरेको सस्तो र गुणस्तरीय मोतिबिन्दुको लेन्स विश्वका दर्जनौं देशमा निर्यात हुन्छ, जसले विकासोन्मुख देशका लाखौं मानिसलाई दृष्टि पुनःस्थापना गर्न सहयोग गरेको छ।
तिलगंगा आँखा अस्पताल नेपाल मात्र होइन, सम्पूर्ण दक्षिण एशियामा नेत्र उपचार र अनुसन्धानको उत्कृष्ट केन्द्रका रूपमा परिचित छ। यहाँबाट प्रशिक्षित स्वास्थ्यकर्मीहरू आज अफ्रिका, एशिया र प्रशान्त क्षेत्रका विभिन्न देशहरूमा आँखा उपचारका सेवामा योगदान दिइरहेका छन्। हरेक वर्ष हजारौं मोतिबिन्दु अपरेसन, दृष्टि परीक्षण शिविर र समुदायस्तरीय चेतनामूलक कार्यक्रमहरू यही संस्थाले सञ्चालन गर्छ।
विश्व दृष्टि दिवसको अवसरमा तिलगंगा आँखा अस्पतालले आज देशभरका विभिन्न शाखा र साझेदार संस्थाहरूसँग सहकार्य गर्दै निःशुल्क नेत्र परीक्षण शिविर र सचेतना कार्यक्रम आयोजना गरेको छ। काठमाडौं उपत्यकासँगै प्रदेश–१, लुम्बिनी, र सुदूरपश्चिमका ग्रामीण क्षेत्रमा पनि दृष्टि परीक्षण र परामर्शका कार्यक्रमहरू सञ्चालन भइरहेका छन्।
विशेषज्ञहरूका अनुसार स्मार्टफोन, कम्प्युटर, टेलिभिजनजस्ता डिजिटल उपकरणमा लामो समय बिताउने बानीले युवामा दृष्टि समस्या बढाइरहेको छ। उनीहरू भन्छन् — “२० मिनेटको अन्तरालमा २० फिट टाढा २० सेकेन्ड हेर्ने ‘२०–२०–२० नियम’ अपनाउने हो भने आँखा थकान कम गर्न सकिन्छ।”
यस दिवसले सबैलाई आफ्नो दृष्टि स्वास्थ्यप्रति सचेत रहन र समयमै नेत्र परीक्षण गराउन प्रेरित गर्ने अपेक्षा गरिएको छ। दृष्टि भनेको जीवनको उज्यालो हो, र त्यसको सुरक्षा व्यक्तिगत जिम्मेवारी मात्र होइन, सामूहिक दायित्व पनि हो।
