काठमाडौं, कार्तिक १० — सूर्य देवताको उपासना र प्रकृतिप्रतिको कृतज्ञताको महान् पर्व छठ आज देशभर श्रद्धा र भव्यतासाथ मनाइँदैछ। चार दिनसम्म मनाइने यो पर्वले नेपाली समाजमा धार्मिक, सांस्कृतिक र भौगोलिक विविधतालाई एकै सूत्रमा बाँध्ने महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दै आएको छ।
छठ पर्वको उत्पत्तिको जरा वैदिककालीन सूर्य आराधना संस्कारसँग जोडिएको मानिन्छ। हिन्दू धर्मशास्त्रका अनुसार सूर्यलाई जीवनदायी शक्ति, स्वास्थ्य र समृद्धिको स्रोतका रूपमा पूजिने चलन प्राचीन कालदेखि रहिआएको हो। महाभारतमा पनि कुन्तीले सूर्यदेवको आराधना गरी पाण्डव ज्येष्ठ पुत्र कर्णलाई जन्म दिएको उल्लेख पाइन्छ। यही सूर्य आराधनाको निरन्तरता नै आजको छठ पर्वको रूप हो भन्ने मान्यता छ।
छठ पर्वमा भक्तजनले सूर्यदेव र उनकी बहिनी छठी माईको आराधना गर्छन्। सूर्यलाई ऊर्जा, जीवन र स्वास्थ्यका प्रतीकका रूपमा मानिन्छ भने छठी माईलाई मातृत्व, संरक्षण र समृद्धिको प्रतीकका रूपमा पूजिन्छ। यस पर्वको विशेषता भनेको पूर्ण शुद्धता, उपवास र आत्मसंयम हो। भक्तजनहरू नदी, ताल वा पोखरीमा स्नान गरी निहुरिएर डुब्दो र उदाउँदो सूर्यलाई जल, दूध र फलफूल अर्पण गर्छन्।
चार दिनसम्म चल्ने यो पर्वको पहिलो दिन नहाय–खाय, दोस्रो दिन खरना, तेस्रो दिन सन्ध्याकालीन अर्घ्य र चौथो दिन उदयमान सूर्यलाई अर्घ्य दिने परम्परा रहिआएको छ। यस अवधिमा उपवासी (व्रतालु) ले बोलचालमा संयम, खानपानमा शुद्धता र मनमा पवित्रता कायम राख्ने गर्छन्।
छठ पर्व विशेषगरी नेपालको तराई भूभागमा गहिरो सांस्कृतिक जरा गाडेको छ। मधेसका मिथिला, जनकपुर, विराटनगर, वीरगञ्जदेखि कञ्चनपुरसम्मका क्षेत्रमा यो पर्व अत्यन्तै भव्य रूपमा मनाइन्छ। यद्यपि पछिल्ला दशकहरूमा आन्तरिक बसाइँसराइ र सांस्कृतिक आदान–प्रदानका कारण यो पर्व काठमाडौं, पोखरा, धरान लगायत देशका अन्य पहाडी सहरहरूमा पनि विस्तार भएको छ।
छठ केवल तराईको पर्व होइन; यसले नेपालको विविध भूगोल र समुदायबीच धार्मिक सह–अस्तित्व र सांस्कृतिक एकताको सन्देश दिएको छ। नदी, पोखरी र जलाशयहरूको संरक्षणसँग पनि यस पर्वले सम्बन्ध राख्दछ, जसले मानव र प्रकृतिबीचको सन्तुलनको महत्व उजागर गर्छ।
छठ पर्व प्रकृतिप्रतिको आस्था र जीवनचक्रप्रतिको सम्मान हो। सूर्यलाई जल अर्पण गर्नु भनेको पृथ्वीको अस्तित्व र ऊर्जाको स्रोतप्रति आभार प्रकट गर्नु हो। महिलाहरू यो पर्वमा परिवारको सुख, सन्तानको दीर्घायु र समाजको कल्याणको कामना गर्दै व्रत बस्ने गर्छन्।
काठमाडौं उपत्यकाका गोंगबु, कोटेश्वर, गुठी, ठिमी, रानीपोखरी, बागमती तटलगायत स्थानहरूमा अहिले श्रद्धालुहरूको ठूलो भीड लागेको छ। प्रशासनले सुरक्षाका साथै सरसफाइ र यातायात व्यवस्थापनमा विशेष ध्यान दिएको जनाएको छ।
छठ पर्वले धार्मिक श्रद्धा मात्र होइन, नेपालका भौगोलिक विविधता र सांस्कृतिक एकतालाई पनि सुदृढ पार्ने सेतुको रूपमा काम गर्दै आएको छ।
